Niezmienna zmienność 

Szkoła ma na celu przygotowanie kolejnych roczników obywateli do życia w społeczeństwie przyszłości. W czasach VUCA¹ nawet najtęższe umysły i komputery kwantowe nie są jednak w stanie przewidzieć zmian, które czekają następne pokolenie. Nie umiemy nazwać ani opisać stanowisk, na których będą pracować młodzi ludzie za kilkanaście lat. Nie wiemy, z jakimi problemami będą się mierzyć. 

Pod wpływem zmian technologicznych, klimatycznych i społecznych zmienia się rola nauczyciela. W miejsce niezbędnych kiedyś dostawców wiedzy coraz bardziej potrzebujemy przedsiębiorczych projektantów edukacji. Przewodników wśród nieprzebranych zasobów danych. Tutorów opiekujących się rozwojem potencjału uczniów. Towarzyszy w ciągłym procesie zdobywania kompetencji. 

Projektanci w edukacji 

W nowej rzeczywistości kultura współtworzenia zastępuje w organizacjach dotychczasowych liderów: odgórne zarządzanie i kontrolę. Również szkoły, nauczyciele i uczniowie muszą się zmieniać, żeby sprawnie funkcjonować.² Wśród pożądanych kompetencji nabierają znaczenia takie, jak rozwiązywanie problemów, współpraca czy krytyczne myślenie. Niezbędne stają się odporność, elastyczność i ciągłe, aktywne uczenie (oraz oduczanie) się.³ Jak tlenu potrzebujemy obywateli, którzy są odpowiedzialni i chcą zmieniać na lepsze nie tylko edukację, lecz także różne sfery życia. 

Jednym ze sposobów, które można wykorzystać zarówno do rozwijania tych kompetencji przyszłości, jak i do wdrażania mądrych usprawnień może być design thinking ⁴, zwany również myśleniem projektanckim. To zaczerpnięty z biznesu sposób działania, który na co dzień stosują projektanci, tworząc nowe produkty i usługi.  

Bazuje on na współdziałaniu w interdyscyplinarnych zespołach i ciekawości poznawczej, a w centrum stawia potrzeby odbiorców. Dzięki budowaniu prototypów i stosowaniu szybkich eksperymentów pozwala wypracowywać wartościowe i dopasowane do uwarunkowań rozwiązania. Projektanckie podejście do tworzenia rozwiązań daje możliwość odpowiadania na przyczyny zamiast na symptomy. 

Krok po kroku 

Nieustrukturyzowany proces twórczy zamiast do rozwiązania może prowadzić do chaosu (tym bardziej w zróżnicowanych zespołach!). Dlatego warto znać i wykorzystywać modele porządkujące działania. Ten opracowany przez Hasso Plattner Institute of Design at Stanford University – jednostkę nazywaną często kolebką design thinking – prowadzi nas przez kolejne etapy: 

• empatia – prowadzimy badania kontekstu i odbiorców, żeby „wejść w ich buty”, 
• diagnoza – definiujemy potrzeby i wyzwania, żeby zdecydować, czym się warto zająć,
• generowanie – szukamy różnorodnych pomysłów na rozwiązania i wybieramy najbardziej obiecujące,
• prototypowanie – materializujemy wybrane koncepcje, żeby zweryfikować je w rzeczywistości,
• testowanie – zbieramy informacje zwrotne od odbiorców, żeby ulepszać lub odrzucać rozwiązania.

Pola do eksperymentów 

Myślenie projektanckie można wykorzystać na każdym etapie kształcenia w pracy dydaktycznej i wychowawczej. Modeluje nowe zachowania w placówce zarówno wśród nauczycieli, jak i wśród uczniów. Rozwija kulturę nastawioną na czerpanie z empatii i eksperymentowania, a sceptycyzm zastępuje ciekawością i kreatywnością.⁵ Nie sposób też pominąć faktu, że coraz częściej DT jest włączane w program nauczania w szkołach ponadpodstawowych jako kompetencja ceniona na rynku pracy oraz ułatwiająca tworzenie własnego biznesu. 

> Myślenie projektanckie – zarówno rozumiane jako całościowy proces, jak i pojedyncze jego elementy – świetnie się sprawdza w formie narzędzia dydaktycznego. Nie tylko rozwija kompetencje przyszłości i jest atrakcyjnym sposobem zdobywania czy utrwalania wiedzy, lecz także wspiera umiejętności projektowania kariery. 

> Dzięki skupieniu na odbiorcy DT daje możliwość tworzenia programów i narzędzi edukacyjnych dopasowanych do specyfiki uczniów i placówki. Wykorzystując tę ścieżkę, łatwiej precyzyjnie trafić w potrzeby, utrzymać zaangażowanie i osiągać cele edukacyjne.  

> Design thinking przychodzi z pomocą również wtedy, gdy chcemy wdrażać w szkole usprawnienia lub innowacje. Niezależnie od tego, czy chcemy lepiej reagować na zmiany, poprawić komunikację, czy zwiększyć identyfikację uczniów z placówką, narzędzia projektanckie aż „tupią nóżkami z niecierpliwości”, żeby pomóc. 

 Chcesz poznać więcej przykładów? 

Dołącz do newslettera kreatywnych nauczycieli prowadzonego przez DT w Szkole, a bezpłatnie otrzymasz Edukacyjny Przykładnik z opisem sześciu case study oraz formularze persony i mapy empatii – dwóch najbardziej znanych narzędzi DT – do wydruku. 

Jak możesz wykorzystać design thinking w szkole? 

• jako narzędzie dydaktyczne 
• do budowania programu nauczania 
• do tworzenia narzędzi dydaktycznych 
• do wdrażania usprawnień w szkole 
• do planowania komunikacji i marketingu 
• do projektowania przestrzeni  
• do uczenia projektanckiego sposobu pracy  

Przykładowe tematy do eksperymentowania z wykorzystaniem design thinking w szkole     

Jak moglibyśmy... 

• utrzymać zaangażowanie uczniów w zdalnym trybie nauki? 
• zapewnić wszystkim uczniom równy dostęp do edukacji niezależnie od ich specyficznych potrzeb i sytuacji rodzinnej? 
• lepiej przygotować grono pedagogiczne na nagłe zmiany? 
• wypracować i ujednolicić w szkole standardy pracy z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych? 
• zwiększyć atrakcyjność naszej szkoły dla uczniów i zachęcić ich do aplikowania do nas? 
• sprawić, by uczniowie czuli się komfortowo i bezpiecznie w placówce? 
• dostosować tradycyjną edukację w szkole do indywidualnych talentów i zainteresowań uczniów? 
• realnie wpłynąć na poprawę frekwencji uczniów? 
• ułatwić komunikację służbową między sekretariatem a nauczycielami? 
• zachęcić nauczycieli do uczenia w taki sposób, który bardziej rozwija pewność kreatywną u uczniów? 
• pozytywnie wykorzystać zaangażowanie rodziców? 
• tworzyć relacje wspierające edukację w naszej placówce? 
• uczynić wywiadówki bardziej wartościowymi i atrakcyjnymi dla rodziców? 
• dostosować bibliotekę do potrzeb uczniów? 
• efektywniej wykorzystywać rady pedagogiczne? 
• poprawić doświadczenia spożywania drugiego śniadania przez nauczycieli w szkole? 

Ewa Tomczak – main engine Design Thinking w Szkole, moderator DT i trener. Współtworzy nowatorskie rozwiązania edukacyjne dla uczelni wyższych i szkół. Budzi zaangażowanie pracowników, wykorzystuje potencjał interdyscyplinarnych zespołów i siłę skoncentrowanych na człowieku metod projektowania, żeby zmieniać edukację na lepsze. 

¹ VUCA to akronim od volatile - zmienny, uncertain - niepewny, complex - złożony, ambiguous - niejednoznaczny. Termin wywodzi się z wojskowości, a pierwotnie powstał do opisu sytuacji będącej efektem zakończenia zimnej wojny. Spopularyzowany został po ataku na World Trade Center w Nowym Jorku. Obecnie jest wykorzystywany do opisu sytuacji w innych kontekstach, w tym edukacyjnym. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/VUCA
² Trendbook 2020/21 Zuzanna Skalska
³ The Future of Jobs Report 2020, World Economic Forum, https://www.weforum.org/reports/the-future-of-jobs-report-2020
⁴  Scheer. A., Plattner, H. (2011). Transforming Constructivist Learning into Action: Design Thinking in education.
⁵  Podręcznik Akademii Moderatorów Design Thinking dla nauczycieli i wykładowców, Ewa Tomczak, 2022